سیمین دانشور
دانشور داستان نویس و مترجم متولد ۸ اردیبهشت ۱۳۰۰ در شیراز است. او فرزند محمدعلی دانشور (پزشک) و قمرالسلطنه حکمت (مدیر هنرستان دخترانه و نقاش) بود. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را مدرسه انگلیسی مهرآیین انجام داد و در امتحان نهایی دیپلم شاگرد اول کل کشور شد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات فارسی به دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران رفت. دانشور، پس از مرگ پدرش در ۱۳۲۰، با نام مستعار شیرازی بی‌نام شروع به مقاله‌نویسی برای رادیو تهران و روزنامه ایران کرد. در ۱۳۲۷ مجموعه داستان کوتاه "آتش خاموش" را منتشر کرد که اولین مجموعه داستانی است که به قلم زنی ایرانی چاپ شده است. مشوق دانشور در داستان‌نویسی فاطمه سیاح، استاد راهنمای وی، و صادق هدایت بودند. در همین سال با جلال آل‌احمد، که بعدا همسر وی شد، آشنا شد. در ۱۳۲۸ با مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. عنوان رسالهٔ وی با راهنمایی سیاح و بدیع‌الزمان فروزانفر"علم‌الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم" بود.
دانشور به سال ۱۳۲۹ زمانی که در اتوبوس نشسته بود تا راهی شیراز شود با جلال آل‌احمد نویسنده و روشنفکر ایرانی آشنا شد در همین سال با آل‌احمد ازدواج کرد. وی در ۱۳۳۱ با دریافت بورس تحصیلی به دانشگاه استنفورد رفت و در آنجا دو سال در رشته زیبایی‌شناسی تحصیل کرد. وی در این دانشگاه نزد والاس استنگر داستان‌نویسی و نزد فیل پریک نمایش‌نامه‌نویسی آموخت. در این مدت دو داستان کوتاه که دانشور که به زبان انگلیسی نوشته بود در ایالات متحده چاپ شد. پس از برگشتن به ایران، دانشور در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت تا این که در سال ۱۳۳۸ استاد دانشگاه تهران در رشتهٔ باستان‌شناسی و تاریخ هنر شد. اندکی پیش از مرگ آل‌احمد در ۱۳۴۸، رمان سووشون را منتشر کرد، که از جمله پرفروش‌ترین رمان‌های معاصر است. وی در ۱۳۵۸ از دانشگاه تهران بازنشسته شد.
دکتر سیمین دانشور کار مطبوعاتی خود را با مدیریت مجله نقش و نگار شروع کرد و در نشریه قلم و زندگی و کتاب ماه کیهان ادامه داد. چهار اثر سیمین بنام های، "آتش خاموش"(1327) به شیوه حکایات هنری و نامه های عاشقانه جواد فاضل نوشته است، "شهری چون بهشت" (340) به انعکاس دنیای عینی و ذهنی زنان پرداخته و عشق و سرگشتگی را به زیبایی توصیف می کند، داستان بلند "حادثه در جنوب" و "سووشون" از شهرت خوبی برخوردار گردیده است. او در برگردان آثار نویسندگان ملل دیگر به زبان فارسی از ترجمه انگلیسی این نوشته ها سود برده است. دانشور نخستین زن ایرانی است که به صورتی حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهم‌ترین اثر او رمان "سووشون" است که نثری ساده دارد و به ۱۷ زبان ترجمه شده است و از جمله پرفروش‌ترین آثار ادبیات داستانی در ایران محسوب می‌شود. دانشور همچنین عضو و نخستین رئیس کانون نویسندگان ایران بود.
آثار منتشر شده دانشور عبارت‌اند از: مجموعه‌های داستان کوتاه "آتش خاموش" (۱۳۲۷)، مجموعه داستان "شهری چون بهشت" (۱۳۴۰) شامل داستانهای "بی بی شهربانو"، "در بازار وکیل"، "زایمان"، "سرگذشت کوچه"، "صورتخانه"، "عید ایرانی ها"، "مدل"، "یک زن با مردها"، ترجمه "سرباز شکلاتی" از برنارد شاو (۱۳۲۸)، ترجمه "دشمنان" آنتوان چخوف (۱۳۲۸) و ترجمه "بنال وطن" اثر آلن پیتون، ترجمه "داغ ننگ" اثر ناتانیل هاثورن، "چهل طوطی" با جلال آل‌احمد، مجموعه داستان "به کی سلام کنم؟" (۱۳۵۹) شامل داستان های "انیس"، "تصادف"، "تیله شکسته"، "چشم خفته"، "درد همه جا هست"، "سوترا"، "کید الخائنین"، "مار و مرد" و "یک سر و یک بالین"، ترجمه ماه عسل آفتابی (۱۳۶۲)، "غروب جلال" (۱۳۶۰)، "شاهکارهای فرش ایران"، "راهنمای صنایع ایران"، "ذن بودیسم"، و مقالاتی با عنوان "مبانی استتیک"، رمان "جزیره سرگردانی" (۱۳۷۲)، رمان "سووشون" (۱۳۴۸) و رمان "ساربانْ سرگردان".
معروف‌ترین اثر دانشور، رمان "سووشون" است به گفته دانشور به شکلی رمزی به سقوط دولت مصدق در مرداد ۱۳۳۲ نیز اشاره می‌کند. برای "سووشون" در سلوک رمان اجتماعی ایران منزلت مهمی قائلند و این رمان را اولین اثر کامل در نوع رمان فارسی به شمار می‌آورند. منتقدان و تاریخ نگاران ادبی در ایران، ۱۳۴۸، سال انتشار رمان "سووشون" را آغاز داستان نویسی زنان و سیمین دانشور را مادر و اولین قلم به دست در این زمینه می‌دانند. سووشون اولین رمانی است که نویسنده، راوی و شخصیت اول آن زن است.
داستان با جشن عقدکنان دختر حاکم آغاز می‌شود. شیراز در سال‌های آغاز جنگ دوم جهانی جنوب ایران، منطقه‌ای که در آن انگلیس‌ها سنت و سابقه اعمال نفوذ داشته‌اند و اینک دوباره در آن صفحات ظاهر شده‌اند، و قشون پیاده کرده‌اند. میان مدعوین این مهمانی، بسیاری از آدم‌های مهم رمان را می‌شناسیم: زری، زن جوان تحصیل کرده شهرستانی، با حس و عاطفه، مهربان و مسالمت‌جو که بزرگترین هم و غمش حفظ خانواده کوچک خود در مقابل تندبادی است که وزیدن گرفته است. زری قدرت مشاهده دقیقی دارد و ما اغلب صحنه‌های حساس را از نگاه او می‌بینیم. یوسف، شوهر زری، مالکی عصبانی مزاج و خوش قلب است. کسی که حاضر نیست محصول املاکش را به قشون بیگانه بفروشد. بخصوص که اینک نشانه‌های قحطی نیز در منطقه بروز کرده است. مردی صریح اللهجه که بر ارزش‌های بومی متکی است. مسترزینگر، جاسوس سابق انگلیس که پرده از رخسار اصلی‌اش برگرفته است. مک ماهون، ایرلندی شاعری که از میان مهمانان اجنبی سیمایی آگاه و دوست داشتنی نشان می‌دهد. ابوالقاسم خان، برادر یوسف، مزدوری که بر عکس برادر راه ترقی و صلاح را در سیاست بازی و همکاری با نیروهای حاکم می‌بیند. عزت‌الدوله، پیرزن اشرافی بد چشم، بد قلب، پرمدعا و کینه توزی که روزگاری خواستار زری برای فرزند عزیز کرده‌اش بوده است. فضای سیاسی پیچیده‌تر و حادتر می‌شود. قشون بیگانه آذوقه می‌خرد و باز هم به آذوقه بیشتری نیازمند است و این امر در جنوب قحطی تولید کرده است. مقامات دولت در منطقه آلت فعلی بیش نیستند، ایلات نیز هر کدام به داعیه‌ای سر به شورش برداشته وضع را آشفته‌تر کرده‌اند. یوسف و گروهی از همفکرانش می‌کوشند ایلات را به وضع خطیر کشور متوجه کنند. اینان هم قسم شده‌اند که آذوقه خود را فقط برای مصرف مردم بفروشند. رقابت مقامات محلی، تنگ نظری‌ها و آرزوهای حقیر، مردم فروشی‌ها و مبارزات، در متن بحرانی که هر دم داغ‌تر می‌شود. در فصول آخر کتاب یوسف که علیرغم هشدارها و اعلام خطرها در حفظ موضع خود سماجت می‌کند، به تیر ناشناسی کشته می‌شود و پاداش یکدندگی و لجاج خود را در سازش نکردن با بیگانگان و عوامل آنها می‌گیرد. آخرین فصل، ماجرای تشییع جنازه یوسف است که به نظر هواداران و همفکران او باید به تظاهرات سیاسی بدل شود. اما این تظاهرات به وسیله ماموران حکومت در هم می‌ریزد و تابوت یوسف در دست‌های زنش و برادرش می‌ماند.
منابع برای مطالعه بیشتر:
- سیمین دانشور، سووشون، انتشارات خوارزمی، ۱۳۴۸.
- سیمین دانشور، به کی سلام کنم؟ ، خوارزمی، ۱۳۵۹.
- سیمین دانشور، غروب جلال، انتشارات رواق، ۱۳۶۰.
- سیمین دانشور، جزیره سرگردانی، خوارزمی، ۱۳۷۲.
- تمام زمستان مرا گرم کن، همشهری جوان (2 آذر 1388).
- ادبیات و زنانه‌نویسی، هفته نامه رودکی، ش ۹ و 10 (بهمن 1386).
- غلامرضا مرادی صومعه سرایی، مروری بر ادبیات داستانی ایران، ( 8 اسفند ۱۳۸۶)
